फेब्रुवारी महिन्यातला एक शुक्रवार, वेळ संध्याकाळी अगदी ऑफिस संपायच्या तासभर आधीची. स्लॅक वर एक नवीन मेसेज आलेला दिसला.
' Hey Ash. If you ever want to pair with someone and you have a headset and don’t mind using vscode with liveshare, I would be happy to pair with you.'
या टीम मध्ये जॉईन होऊन तीन एक आठवडे झाले असतील. अजून नीटशा ओळखी होत होत्या लोकांशी. त्यात खूप मोठी टीम, त्यातले अर्ध्याहून अधिक सिनियर डेव्हलपर्स. त्यामुळं सुरुवातीला मी आपणहून कोणाशी बोलण्यासाठी थोडी भिडस्तच होते. या पार्श्वभूमीवर आलेला वरचा मेसेज बघून मला आश्चर्य आणि आनंद दोन्ही झाले. ज्यानं मेसेज पाठवला होता तो आमच्या टीम मधला एक सिनियर डेव्हलपर (त्याची profile बघून तेवढेच कळलेले). पण आजपर्यंत कधीच त्याला पाहिले किंवा भेटले नव्हते. टीम जॉईन केल्या पासूनच्या गेल्या तीन आठवड्यातल्या ज्या काही रोजच्या स्टॅन्ड अप्स, प्लँनिंग मिटींग्स, रेट्रो मिटींग्स वैगेरे झाल्या त्या कॅमेरा बंद ठेवून ऑनलाइनच या व्यक्तीने अटेंड केलेल्या. स्लॅक च्या dp ला त्याचे ऍनिमेटेड picture. त्यामुळं ही व्यक्ती कोण असावी काही समजले नव्हते. कायम घरून काम करणारा हा कोण डेव्हलपर आहे ही उत्सुकता होती पण नवीनच नोकरी सुरु केल्यामुळं इतर पुष्कळ गोष्टी जाणून घ्यायच्या होत्या, शिकायच्या होत्या त्यामुळं जो माणूस टीममध्ये केवळ virtually च आहे त्याच्याबद्दल टीम मधल्या इतर कोणाला विचारणं ही एव्हाना एव्हढं महत्वाचं वाटलं नव्हतं.
त्यामुळं जेव्हा त्याचा वरचा मेसेज आला तेव्हा मी त्याला अगदी उत्साहानं रिप्लाय केला. माझा सॉफ्टवेअर डेव्हलपर म्हणून हा पहिला जॉब आणि ही व्यक्ती मात्र खूप एक्सपेरियन्सड सिनियर डेव्हलपर. पण तरी त्याने आपणहून माझ्याशी ओळख करून घेतली, मला मदत करण्याची तयारी दाखवली आणि नंतरही मला या २० जणांच्या मोठ्या टीम मध्ये comfortable करण्यासाठी फार मदत केली. त्याच्याशी ओळख झाल्यानंतर कामाचे स्वरूप, त्याचे वेगवेगळे भाग, टीम चे culture, technical गोष्टींबरोबर हे सगळंही मला समजून घ्यायला पुढे त्याची फार मदत होत गेली.
यानंतर महिन्या भरातच कोरोना मुळे मार्च मधले पहिले lockdown झाले त्यामुळं पूर्वी टीम मध्ये हा एकटा घरून काम करणारा होता तर आता त्याच्या जोडीला आमची संपूर्ण टीमच घरून काम करू लागली. communication गॅप वाढू नये नि त्याचा कामावर परिणाम होऊ नये यासाठी सगळेच एकमेकांना केवळ virtually च कनेक्टेड राहू लागले.
मला assign केलेल्या तिकीटावर घरून काम करत असताना खूप प्रॉब्लेम्स यायला लागले, टीम मधल्या इतर कोणाला मेसेज करून विचारणं दर वेळी प्रशस्त वाटत नसायचं, मग अशा वेळी मला स्लॅक वर आलेला त्याचा मेसेज 'Hey Ash, where are you upto on your ticket? are you stuck on something, Let me know, if I can help you out' मला अगदी देवदूता सारखा वाटायचा. मग त्या तिकिटावर पुढे काही दिवस आम्ही pairing करायचो. खूप कॉम्प्लिकेटेड पद्धतीने लिहिलेला कोड समजून घ्यायला बऱ्याच वेळा मला याची इतकी मदत झाली आणि बरीच bugs tickets त्याच्यामुळे मला करता आली.
How to debug any problem, how to reach to the root cause, याचे कधीच ठोकताळे असे नसतातच पण तरी त्याची Direction of thinking towards solving the problem मला समजत गेली आणि मी ते शिकण्याचा प्रयत्न करत गेले. Javascript सारखी सातत्याने नवीन गोष्टी ऍड होत राहणारी language, नवीन कंसेप्ट्स, नवीन libraries, tools असं बरंच काही त्याच्याबरोबर pair प्रोग्रामिंग करताना मी शिकत गेले. Jenkins pipeline मधले issues असोत, release रिलेटेड काही असो किंवा अगदी PR वरच्या reviews ला उत्तर देणं असो..हे कसे हॅन्डल करायचे ते मी त्याच्याकडून शिकले. टेस्ट ड्रिव्हन डेव्हलपमेंट (TDD) जे केवळ theoretically माहित असावे म्हणून मी मागे शिकलेले ते आता तिकिटावर काम करताना सुद्धा वापरायला तो मला नेहमी इन्सिस्ट करायचा.
मी जेव्हा जेव्हा त्याच्याबरोबर काम करायचे तेव्हा तेव्हा मला त्याच्याकडून 'How to write a beautiful, easy to maintain and readable code' चे प्रात्यक्षिकच अगदी मिळत गेले जे डेव्हलपर म्हणून काम करण्यासाठी मला कायम उपयोगी पडणार आहे. टीम मधल्या इतरांबरोबरही मी काम करत होतेच पण याच्याकडून मिळणारे insights मला notedown करून ठेवावेत इतके महत्वाचे वाटायचे. कधीही काहीही अडलं तर अगदी बिनधास्तपणे त्याला विचारायला आता मला अजिबात भिती वाट नव्हती तर उलट आधार वाटत होता की, प्रॉब्लेम चे सोल्युशन सापडले नाही तर याला विचारू, नक्की सापडेल काहीतरी.
कधीच न दिसलेल्या, प्रत्यक्षात न भेटलेल्या त्याच्या वयाचा अंदाज मात्र मला कधी बांधताच आला नाही. सुरुवातीला आवाज ऐकून वाटलेलं, ही व्यक्ती पन्नाशी च्या आसपासची असेल. पण नंतर गप्पांमध्ये तो एकदा जेव्हा म्हणाला की माझा नातू आता युनिव्हर्सिटी मध्ये जाईल या वर्षी तेव्हा त्याच्या लॅपटॉप च्या स्क्रीन पलीकडे माझा अगदी आ वासला होता. नक्की काय वय असावं याचं. याचा नातू १७ वर्षांचा म्हणजे हा माझ्या पप्पांपेक्षा अजून थोडा मोठा पण आजोबा म्हणायला थोडासाच लहान. त्यात त्याच्या एकूण काम करण्याच्या पद्धतीवरून कोणालाही तो वयानं एवढा मोठा असेल असं कधीच जाणवलं नसतं.
इतका हुशार माणूस, इतक्या नवीन technology मध्ये या वयात सुद्धा इतक्या सहजतेने काम कसा काय करू शकतो, असं मला नेहमी वाटायचं. ज्या वयात रिटायरमेंट नंतरची पेन्शन घेत निवांतपणे आयुष्य घालवायचं त्या वयात हा javascript सारख्या तशा नवीन technology मध्ये सिनियर डेव्हलपर म्हणून काम करतो ते ही प्रचंड passion ने. या सगळ्यामुळे मला त्याच्या बद्दल फार आदर वाटायला लागला. आत्ताही तो काहीतरी नवीन म्हणून वीकएंड ला रुबी नावाची language शिकत होता. मला त्याबद्दल नेहमी सांगायचा. आठवड्यातून किमान एक दोनदा तरी त्याच्याशी कामानिमित्त ऑफिस कॉल व्हायचेच. तेव्हा कामाबरोबर इतरही वेगळ्या विषयांवर आमच्या बऱ्याच गप्पा व्हायच्या. पॅरेंटिंग, ब्रेक्सिट, India as a tourist place, इंडियन फूड अशा खूप गोष्टींवर त्याच्याशी गप्पा होत. वाक्यागणिक ब्रिटिश ह्युमर पेरणाऱ्या, दिलखुलास मनाच्या, कायम हसतमुख, फ्रेश आणि कामाबद्दल passionate असणाऱ्या त्याच्याबरोबर बोलल्यानंतर मला नेहमी खूप positive च वाटलं.
त्याच्या ऑस्ट्रेलिया ला राहणाऱ्या लेकीबद्दल तो दरवेळी भरभरून बोलायचा. तिच्या मुलांबरोबरही तो लांब असूनही emotionally खूप कनेक्टेड होता असं त्याच्या बोलण्यावरून नेहमी जाणवलं. लेकीचा नवीन बदललेला जॉब, तो मिळवण्यासाठीची तिची धडपड, मग अगदी executive पोस्ट वर तिला सिडनी ला मिळालेला जॉब, तिची मुलं, घर साम्भाळतानाची तिची कसरत सगळं अगदी भरभरून सांगायचा. त्याला त्याच्या लेकीला भेटायला या covid मुळ या वर्षी जाता आलं नाही, पण हे lockdown संपलं कि त्याचा ऑस्ट्रेलिया चा प्लॅन अगदी तयार.
खाण्याबद्दलच्या त्याच्याबरोबरच्या चर्चा तर फार धम्माल. Home cooked इंडियन फूड त्याचं favourite. तेव्हा दाल म्हणजे मराठी पद्धतीच्या फोडणीच्या टोमॅटोच्या वरणाची रेसिपी मी त्याला दिली आणि त्याने लागणारे सगळे spices आणि डाळ वैगेरे सामान online मागवून सुद्धा घेतले.
गेल्या शुक्रवारी पूर्ण दिवसभर आम्ही एका issue वर एकत्र काम केलं आणि शेवटी संध्याकाळी काम संपवताना मला म्हणाला, " मी मागवलेलं सामान काल डिलिव्हर झालंय आता मी उद्या तू दिलेल्या रेसिपी ने spicy इंडियन दाल करणार आहे". मला फार छान वाटलं. ती केल्यावर फोटो काढून मला नक्की पाठव हे त्याला बजावलं आणि लॉगऑऊट करून लॅपटॉप बंद केला.
कालच्या सोमवारी तो स्लॅक वर ऑफलाईन दिसला. मंगळवारी पण तेच ऑफलाईन च. आणि बुधवारी सकाळी standup कॉल मध्ये मॅनेजरने संपूर्ण टीम ला कळवले की तो सोमवारी रात्री झोपेतच हे जग सोडून गेला. "He Passed Away in his sleep. Dont know the reason, but he had few health issues." माझा ऐकलेल्या शब्दांवर विश्वासच बसेना. शुक्रवारी संपूर्ण दिवस ज्या व्यक्तीबरोबर मी एकत्र काम केलं, त्याचं उत्साही, प्रसन्न आणि हसतमुख बोलणं ऐकलं, तो आज या जगातच नाही. हे कसं शक्य आहे. हे पचवणंच मला खूप अवघड गेलं. त्याला कधी भेटले नाही, पाहिलं नाही, केवळ काम निमित्ताने होणाऱ्या गप्पांमधून एक सुंदर मैत्रीचं नातं ज्याच्याबरोबर तयार झालं होतं. ज्याच्याकडून मी कैक गोष्टी शिकले, तो मन मोकळ्या, विनोदी स्वभावाचा, कायम हसतमुख असणारा, ऑफिस मधला माझा big support, माझा जणू ब्रिटिश आजोबाच आता इथून पुढच्या माझ्या करिअर च्या प्रवासात माझ्याबरोबर नसणार आहे. हे मनाला अजूनही मान्य होत नाही.
आज पाच दिवस झाले, पण मला अजूनही तो आहे टीम मध्ये virtually असाच भास होतो. टीम मधले सगळे जण त्याच्या अशा अचानक जाण्याने खूप हळवे झाले. प्रत्येकाकडून त्याच्याबद्दलच्या सुंदर आठवणी ऐकायला मिळाल्या.
वीस वर्ष C++ मध्ये एका मोठ्या multinational कंपनीत बँकिंग सॉफ्टवेर मध्ये काम केल्यानंतर सॉफ्टवेर इंजिनीरिंग चा दुसरा एखादा भाग शिकावा आणि त्यात काम करावं या उद्देशानं त्यानं sky मध्ये काम सुरु केलं. NOW TV मध्ये ५ वर्ष काम करत माझ्या या आत्ताच्या टीम मध्ये खूप काँट्रीब्युट केलं. nowtv.com चे वेबपेज उघडल्यानंतर जे बरेच features दिसतात ते घडवून आणण्यात त्याचा पुष्कळ वाटा आहे. हे आता दरवेळी आम्हाला जाणवत राहणार आहे.
इतक्या गप्पा मारायचो आम्ही पण कधीही त्याने स्वतः कायमचे व्हीलचेअर वर आहोत याचा बाऊ केला नाही कि त्याबद्दल कसली sympathetic चर्चा केली नाही. फक्त एकदा बोलताना ओघात सहज मला सांगितले, आणि मी ही कधी खोलात जाऊन त्याबद्दल त्याला जास्त विचारले नाही. पण परवा तो गेल्यानंतर त्याच्या मुलीचे कंपनीला आलेले ई-मेल मॅनेजर ने टीम बरोबर share केले त्यात तो disabled कसा झाला याचा उलगडा झाला.
ग्रामर स्कूल मध्ये शिक्षण पूर्ण होतानाच वयाच्या अठराव्या वर्षी त्याला spinal कॅन्सर झाला. केमो, ऑपरेशन्स नंतर पुढच्या संपूर्ण आयुष्यासाठी त्याला व्हीलचेअर चा कायमचा आधार घ्यावा लागला. पण तरीही computer science मध्ये डिग्री आणि पोस्ट ग्रॅड्युएशन पूर्ण करून त्याला एका मोठ्या multinational कंपनीची नोकरी मिळाली. जी त्याने वीस वर्ष केली. हे करताना music ची प्रचंड आवड त्यामुळं एका बॅण्ड बरोबरही तो काम करायचा. व्हीलचेअर टेबल टेनिस खेळायचा. व्हीलचेअर वरून रोज बाहेर फिरायला जायचा. प्रोग्रामिंगच्या नवीन languages शिकायचा. आयुष्य भरभरून जगायचा. कधीही रडका सूर, चिंता, तक्रार नाही. कायम आनंदी आणि उत्साही. शेवटची ही वर्ष आणि हा covid चा अवघड काळ त्याने एकट्याने राहून काढला. कोणीही जवळ नव्हते. पण त्याबद्दल कधीच निराशावादी सूर त्याच्या कडून ऐकायला मिळाला नाही.
आपण जेव्हा नव्यानं एखादं काम करायला सुरुवात करतो, शिकण्याच्या अगदी पहिल्या पायरीवर आपण असतो, तेव्हा आपल्याला किती मोठ्या व्यक्तीचा सहवास मिळत आहे, ज्यातून आपण घडत आहोत ही जाण तितकीशी ठळक नसते, पण ती व्यक्ती अशी अचानक गेल्यावर ती जाणीव प्रकर्षानं होते. इतक्या हुशार व्यक्तीचा माझ्या या क्षेत्रातल्या करिअरच्या सुरुवातीला मला मिळालेला सहवास virtual का असेना पण माझ्यासाठी अमूल्य ठेवा आहे. पुढच्या प्रत्येक पावलागणिक मला त्याची आठवण येत राहणार आहे.
त्याच्याबरोबर मला काम करायला मिळालं हे माझं भाग्य. मला अजूनही प्रश्न पडतो, एवढ्या मोठ्या व्यक्तीने मला मी जॉईन केल्यावर आपणहून मेसेज करून मदतीचा हात कसा काय पुढे केला असेल. मी नवीन डेव्हलपर म्हणून त्याच्यासारख्या सिनियर dev ने मला इग्नोर करणं सहज शक्य होतं पण त्याने कधीच तसं केलं नाही. इतकं genuine कसं कोणी असू शकतं. त्याच्या सगळ्या आठवणी आठवून आता खूप भरून येत राहतं. जाण्याआधीच्या संध्याकाळ पर्यंत तो कोडींग करत होता आणि शांत झोपला तो पुन्हा कधीही न उठण्यासाठीच. असं सुखकारी, शांत मरण भाग्याचंच. आयुष्यभर कोडींग चे त्याचे passion त्याने जपले, स्वतःची डिसॅबिलिटी कधीच त्या आड येऊ दिली नाही.
जे वाक्य त्याच्या work profile मध्ये मी सुरुवातीच्या दिवसात वाचलेले ते तो खऱ्या अर्थाने जगला असंच म्हणावं लागेल. 'The man who loves his job never works a day in his life.'
He was really an amazing human being I have ever met in this country. Missing him a lot. त्याच्या आत्म्यास शांती मिळो हीच इच्छा.
ही खालची इमेज माझ्यासाठी एक आठवण म्हणून ठेवावी अशी. ज्यात त्याने स्वतः हून मला केलेला पहिला मेसेज आहे.
-- अश्विनी वैद्य
८/१२/२०
