परवा असच कुठंतरी बाहेर निघालेले तेव्हा ड्राईव्ह करताना इथल्या एका पंजाबी रेडिओ स्टेशनवर एका शो ची जाहिरात ऐकली, 'सोनी टिव्ही वर लवकरच एक शो येत आहे, 'इंडिया वाली मां... इक मां के संकल्प और समर्पण की प्यारीसी कहानी....!' हॅं आता हे काय वेगळंच...! 'इंडिया वाली मां' म्हणजे फुल्ल on dramatic असणार. ते नाव ऐकून मला पुढच्या २ मिनिटात मी आजवर पाहिलेल्या बॉलीवूड मधल्या सगळ्या इंडियावाल्या माँ पटापटा आठवल्या.
"मेरे पास गाडी है, बंगला है, नोकर है, चाकर हैं, तुम्हारे पास क्या हैं?", या यक्ष सवालवर, "मेरे पास मेरी माँ हैं" असं म्हणत गडगंजी अमिताभ ला माँ नसने के वजह से क्षणात भिकारी भासवणारा भाऊक dialogue, गाडी चालवता चालवता speech bubble मध्ये माझ्या डोक्याच्या बाजूला डोळे मिचकावणाऱ्या smiley सकट pop up झालाय असा भास झाला....! पाठोपाठ मग करण अर्जुन मधली, "मुझे पता था, मेरे करण-अर्जुन जरूर आयेंगे", म्हणणारी बेसहारा, दुःखी म्हातारी राखी आम्मा सुद्धा एकदम डोळ्यासमोर तरळली. पढ लिखके बडा आदमी झालेल्या लेकाला तो ऑफिसला निघाल्यावर उसके पसंद के 'आलू के पराठे' आणि 'गाजर का हलवा' डब्यात देणारी सुगरण मां, किंवा डोळ्याची पार खापरं करून शिलाई मशीनवर लोकांचे कपडे शिवू शिवू पोरांना मोठं करणारी कष्टाळू, सहनशील पर हिम्मतवाली माँ, अशा सात आठ वेगवेगळ्या रूपांमधल्या सगळ्या dramatic मां एका पाठोपाठ एक त्या डोक्याशेजारच्या bubble मध्ये लाईनीत उभ्या राहिल्या. काय पण तो इफेक्ट Bollywood चा.
अर्थात हिंदी भाषा शाळेत शिकण्याआधी हे शिणेमे बघून शिकलेल्या माझ्या सारखीला दुसरं काय आठवणार म्हणा अजून.
इंग्लंडात हे 'इंडिया वाली मां' असं शो चं title ऐकून शिणेमातल्या या सगळ्या आजवरच्या, बेट्याच्या प्रेमात पार बुडालेल्या इंडियावाल्या मां पटापटा माझ्या डोळ्यासमोर आल्या.
पण तरी आया या आयाच असतात ना राव. मग त्या कुठल्या का असेनात. इंडियन, मलेशियन, अरेबियन, साऊथ आफ्रिकन, जापनीज, चायनीज. फार फार तर काय मुलाला शाळेच्या डब्यात गूळ तूप पोळी ऐवजी, गोगलगाय फ्राईड राईस किंवा उंटाची बिर्याणी वैगेरे मधल्या सुट्टीत खायला देतील इतकंच. पण डबा देणारच ना हो with माँ का ढेर सारा प्यार.
कहने का मतबल माँ तो माँ होती है, ये इंडिया वाली अलग कैसे होगी?
हा म्हणजे आमची आई आणि आम्हाला दिसलेली इंडियन टीव्ही शिणेमा मधली माँ ये बहोत अलग है. इनका दूर दूर तक कोई रिश्ता नही. म्हणजे अजिबातच संबंध नाही हो. अर्थात आम्ही तरी कुठं त्या टिव्हीतल्या शुभ्र, सुबक, इस्त्राळलेल्या पोरांसारखे गुणी बाळं होतो म्हणा... पण तरी वो इंडियावाली मां आणि मेरी मां यात 'मां' शब्दापलीकडं काईच संबंध नई.
म्हणजे ना टिव्हीवर मॅगीची जाहिरात चालू असते, टिव्हीतली ती मां तिच्या मुलाला हसऱ्या चेहऱ्याने बाऊलभरून मस्त वाफाळलेलं मॅगी आणून देते आणि तेव्हा आमची आई कारल्याची भाजी आम्हाला वाढत असते. वर गर्जना, 'पानातलं सगळं संपवायचं आहे, काही टाकायचं नाहीये.' पुढच्या मिनिटाला टिव्ही बंद, जेवण सुरू. त्या कारल्याच्या भाजीचा पाहिला घास जिभेवर टेकवताना, ' टीव्ही वरचा तो मुलगा कसा रोज मस्त मॅगी खात असेल ना', डोक्यात असले सुग्रास विचार. इतकी unrealistic पद्धतीने उभी केलेली मां टिव्ही वर बघत आम्ही मोठे झालो. त्यामुळं डोक्यात पक्कं बसलं, इतकं गोड़ गोड़ बोलणारी आई फक्त टीव्ही, सिनेमातच असते, रिअल मध्ये, घड्याळाच्या काट्यावर पळत घरातली कामं, ऑफिसतली कामं उरकणारी आणि तिच्या वात्रट पोट्ट्यांना शाब्दिक, झालंच तर पाठीत धपाटे देणारीच आई असते. आता मी आईच्या रोल मध्ये आल्यावर सुद्धा चित्र फारसं काही वेगळं नाही. म्हणजे पक्ष बदलले, पण सूत्र तीच, तशीच अजूनही. ती टिव्ही मधली इंडिया वाली मां प्रत्यक्षात उतरायला काही राजी होईचना. असो.
शकुंतला देवी सिनेमा बघितला मागच्या महिन्यात. जाम आवडला. सिनेमा एक तर खऱ्या घटनांवर आधारित. वास्तववादी असूनही, 'असं कसं असेल?' असं बऱ्याचदा भासवणारा. सिनेमा बघताना, 'एखादी मुलगी आपल्या आईचा इतका तिरस्कार कसा करेल', असा विचार सारखा डोकावत होता. हा सिनेमा शकुंतला देवी यांच्या आत्मचरित्राला कितीसा धरून आहे हा पूर्णतः वेगळा मुद्दा. पण त्या सिनेमात दाखवलेली आई मला खूप भावली.
आजवरच्या सिनेमात घर आणि करिअर यात आईची होणारी कसरत कायम एका बाजूनेच मांडलेली दिसली आहे. करिअर, ऑफिस, meetings, यामुळं घराकडे, मुलांकडे दुर्लक्ष. मग तिच्याकडून आई म्हणून असलेल्या आणि पूर्ण न होवू शकलेल्या कुटुंबाच्या, मुलांच्या stereotypical अपेक्षा, या सगळ्यामुळं आईच्या मनात guilt चा उभा राहणारा आणि दिवसागणिक वाढत जाणारा डोंगर, मनातली तिची कासाविसता, तगमग... हेच चित्र आजवर बघत आलोय, किंवा तसंच दाखवलंही गेलंय म्हणूयात.
शंकुतला देवी सिनेमातली आई मात्र स्वतःच्या मनाला पटेल असे वागणारी. करिअर पुढे नेत मुलीलाही तिच्या पद्धतीने जपणारी, वाढवणारी. एका टप्प्यावर मुली बरोबरच्या quality time साठी करिअर थोडे दिवस बाजूलाही ठेवणारी. पण स्वतःच्याच terms वर आयुष्य जगणारी. सगळंच पटणारं होतं असं नाही म्हणायचंय, पण आई-मुलीच्या नात्याची दोघींच्या वेगवेगळ्या नजरेतून त्यांना एकमेकींना दिसणारी वेगवेगळी प्रतिमा फारच सुंदर मांडली आहे.
मुलं आईकडे कायम फक्त 'आई ' म्हणूनच पाहत असतात. एक निव्वळ व्यक्ती म्हणूनच्या स्वतंत्र नजरेतून तिच्याकडं तिच्या मुलांना बघता आलं, तर त्या नजरेतला विश्वास तिच्या डोळ्यातून अगदी ओसंडून वाहील यात वादच नाही. आईपणाच्या त्याच त्या ठोकताळ्यात स्वतःचे कितीतरी कोने मुडपून बसण्याचा तिचा स्वतःचाच किती आटापिटा चालू होता, हे तेव्हा तिचं तिलाच उमजेल, आणि मगच स्वतःचं नवं, लक्ख आकाश तिचं तिलाच दिसेल. मोकळा श्वास घ्यायचा बऱ्याच दिवसात राहून गेला होता हे ही जाणवेल. कदाचित.
या सगळ्यासाठी खरंतर शकुंतला देवी सिनेमातली ही इंडिया वाली मां, 'तुसी ग्रेट हो जी' असं म्हणावं इतकी भावली... खऱ्या आयुष्यातल्या आईच्या जवळ नेऊन विचार करायला लावणारी वाटली. म्हणजे अगदी rebellious वैगेरे म्हणजे दुष्टों का संहार करनेवाली 'मां काली' टाईप्स पण नाही किंवा पार दयाळू, कनवाळू, कष्टाळू अशी बच्चों के सहारेबिना बेबस, बेसहारा, दुःख की मुरत वैगेरे पण नाही. अपनी real वाली मां...माझी आई.
बाकी या शो मध्ये इंडिया वाल्या मां चे कोणते dramatic रूप दाखवणार आहेत कोण जाणे. पण नक्कीच शकुंतला देवी सारखी नसणार हे सांगणे नकोच.
जशी ती 'संतूर वाली मम्मी' ही एक अंधश्रध्दा आहे तशा शिणेमातल्या बाकी या इंडीयावाल्या मां पण अंधश्रध्दा वैगेरेच की. जाऊदे, फारच फाफट पसारा झाला. तसाही हा शो बघण्याची माझी तिळमात्र शक्यता नाही. त्यामुळं जाऊच दे... !
- अश्विनी वैद्य
10. 9. 20
